PROGRAM-İÇ SİYASÎ YAPI
Devlet, il temelinde teşkilatlanır. Yasama alanı kurultay ve ona bağlı uzmanlık kurullarından (bütün olarak meclis) oluşur. Yürütme alanının en üstünde hükümet bulunur. Yüksek yargı Anayasa Mahkemesi üyeleri ile Yargıtay, Danıştay ve Sayıştay’da oluşturulacak üst kurullardan müteşekkildir. Ayrıca, meclise ve hükümete halkın istek ve önerilerini iletmek üzere Danışma Kurulu oluşturulur.
Yasama (meclis), yürütme (hükümet) ve yüksek yargı (Anayasa Mahkemesi üyeleri ile Yargıtay, Danıştay ve Sayıştay’da oluşturulacak üst kurullar) ile Okul ve üniversitelerin yönetim ve eğitim kadroları Ermişlerden oluşur.
Kuruluş aşamasında öncelikle Kurultay üyeleri belirlenir. Kurultay üyeleri, kendi içlerinden dokuz kişiyi Başkanlık Kurulu’na seçerler. Başkanlık Kurulu, üyelerinden bir kişiyi Kağan seçer. Sonraki dönemde, Başkanlık Kurulu üyelikleri boşaldıkça bunların yerine gelecek kişilerin üçte biri yasama, üçte biri yürütme, üçte biri ise yargı alanında en çok görev yapan kişilerden sağlanır. Başkanlık Kurulu üyeliği ömür boyudur.
Kurultay, üç yüz kırk üyeden oluşur.
Danışma Kurulu üye sayısı, en fazla dokuz yüz doksan olmakla birlikte seçmen sayısının yüz binde birine eşittir. Danışma Kurulu üyelerinin:
Yarısı genel oyla,
Beşte ikisi meslek örgütlerinden,
Onda biri dernek ve vakıflardan
seçilir.
Kurultaya bağlı uzmanlık kurulları, yirmi biri bakanlık adlarını taşıyanlar, biri de Anayasa olmak üzere yirmi iki alanda kurulur. Anayasa Uzmanlık Kurulu yirmi beş, diğerleri on beşer üyeden oluşur. Her meclis üyesi bir uzmanlık kurulunun üyesi olur. Kurultay üyeliği ömür boyudur.
Başbakan, Başkanlık Kurulu tarafından, Kurultay üyeleri arasından atanır. Hükümette, Başbakan ile birlikte, toplam olarak yirmi beş üye bulunur. Üç devlet bakanlığının haricinde kurulacak bakanlıklar şunlardır: 1-İçişleri, 2-Dışişleri, 3-Millî Savunma, 4-Adalet, 5-Millî Eğitim, 6-Maliye, 7-İktisat, 8-Millî Kültür, 9-Bilim ve Teknoloji, 10-Ulaştırma, 11-Enerji ve Tabiî Kaynaklar, 12-Sanayi ve Ticaret, 13-Bayındırlık ve İskân, 14-Gençlik ve Spor, 15-Tarım ve Köy İşleri, 16-Dış Türkler, 17-Sağlık, 18-Çalışma ve Sosyal Güvenlik, 19-Halkla İlişkiler, 20-Denizcilik, 21-Çevre ve Orman. Başbakan, bakanlar arasından bir Başbakan Yardımcısı atar.
Bakanlar, Başbakan tarafından Kurultay üyeleri arasından seçilir; Kurultay tarafından onandıkları takdirde göreve başlarlar. Her bakan, Kurultay tarafından ayrı ayrı onanır. Hükümete girenlerin kurultay üyelikleri biter. Kurultay üye sayısı, dışarıdan tamamlanır.
Başkanlık Kurulu’nun her zaman için Kurultay’dan geçen kanunları reddetme ve yeni Başbakan atama hakkı vardır.
Anayasada devletin sıfatlarının (millî, tekil, lâik, buduncu toplumcu hukuk devleti) tek tek ve ayrıntılı açıklaması yapılır. Bunun yanı sıra, Atatürk ilkelerinin tanımları ile inkılâplarının listesi de anayasada yer alır. Bütün yönetim erklerine (yasama, yürütme, yargı) ve devlet kurumlarına bunlara uygun şekilde hareket etme zorunluluğu getirilmesiyle beraber, aykırı hareketler idamla cezalandırılır.
Anayasada belirlenen kurallara uymayan gönüllü kuruluşlara (siyasî kuruluş, dernek, vakıf, sendika, meslek kuruluşu, vb.) kapatma cezası verilir. Kapatılan gönüllü kuruluşların davanın açıldığı tarihteki üye ve mensuplarına beşer yıl boyunca benzer nitelikteki gönüllü kuruluşlara üye olma ve siyaset yasağı getirilir.
İşledikleri suçlardan ötürü hüküm giymiş kişiler, ceza aldıkları sürenin üç katı kadar süre seçme ve beş katı kadar süre seçilme haklarından yoksun bırakılırlar.
Aldıkları ceza süresi yirmi yılı aşanların çocuk sahibi olmaları engellenir, mevcut çocukları ile olan hukukları geçersiz kılınır.
İl sayısı, ülke yüzölçümünün km2 cinsinden ifadesinin 10.000’de biri kadardır. İllerin yüzölçümleri, ortalama yüzölçümün yarısından az ve iki katından fazla olamaz. Nüfusu 200.000’e kadar olan illerde 5, 200.001 ilâ 500.000 olanlarda 10, 500.001 ilâ 1.000.000 olanlarda 15 ilçe bulunur. Nüfusu 1.000.000’u aşan illerde, fazladan her 500.000 kişi için bir ilçe kurulur. İl, ilçe ve belde merkezlerinde kurulacak muhtarlık sayısını bulmak için nüfus 10.000’e bölünür, elde edilen sayıya, virgülden sonraki kısım yok farz edilip bir eklenir. Ancak her il, ilçe ve belde merkezinde en az iki muhtarlık bulunur.
Bütün yurttaşların nüfus bilgileriyle birlikte ev ve işyeri adresleri, meslekleri, kazançları, taşınır ve taşınmaz mal varlıkları kayıt altında tutulur.
Bütün kurumlarda yenisi seçilene veya atanana kadar, mevcut seçilmiş veya atanmışlar görevlerine devam ederler.
Yasama organının milletvekilleri dışında diğer işlerini yürüten, yürütme organına bağlı birimlerde en alt kademedekiler haricindeki, yargıda Ermişler haricindeki ve diğer kamu faaliyeti yürüten kurumlarda en alt kademedekiler haricindeki makamlarda Görevliler bulunur.
Anayasa Mahkemesi hükümetleri, Kurultay’ı ve kurulları, anayasada ayrıntılı olarak açıklaması yapılacak olan devletin sıfatları (millî, tekil, lâik, buduncu toplumcu hukuk devleti), Atatürk ilke ve inkılâpları ile anayasanın diğer değiştirilemez hükümleri hususunda denetleme hakkına sahiptir. Bu konuda Başkanlık Kurulu üyeleri, Kurultay üyeleri ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı başvurabileceği gibi Anayasa Mahkemesi kendi kararıyla da harekete geçebilir. Anayasa Mahkemesi, bunlara uymama eğiliminde olduğuna karar verdiği hükümet, Kurultay ve kurullara ilk adımda ihtarda bulunur, tekrarı halinde görevden alır; bunlara uymadığına karar verdiği hükümet, Kurultay ve kurulların görevine derhal son verir. Söz konusu suçları tek başına veya grup halinde işleyen Başkanlık Kurulu, Kurultay, hükümet ve kurul üyelerine de aynı hükümler uygulanır. Yukarıdaki nedenlerden dolayı görevden alınan Başkanlık Kurulu, Kurultay, hükümet ve kurul üyeleri yine Anayasa Mahkemesi’nde vatana ihanet suçundan idam cezası istemiyle yargılanırlar.
Başkanlık Kurulu, Kurultay, hükümet ve kurullarda eksilen üyelikler ve başkanlıklar, mevcut atama ve seçim usulleriyle derhal tamamlanır.
Görevlerinden ayrılmak isteyen Danışma Kurulu, il genel kurulu, belediye ve büyükşehir belediye kurulu, muhtarlık kurulu üye ve başkanları için mensubu oldukları kurullarda tavsiye niteliğinde oylama yapılır. Görevinden istifa etmek isteyen kişiye engel olunmaz.
Yerel Yönetimler
Nüfusu en az 5.000 olacak şekilde yakın yerleşim yerleri birleştirilerek belediye haline getirilir ve belediye sınırları dışında hiçbir yerleşim yeri kalmaz.
Belediye sınırlarının belirlenmesinde valilik, kaymakamlık ve belediye başkanlığı binalarından veya meydanlardan biri merkez olarak belirlenir. Köylerin birleştirilerek belediye haline getirildiği alanlar hariç olmak üzere, nüfusu 50.000’e kadar olan yerlerde yarıçapı 3 km., 50.000’den büyük olan yerlerde yarıçapı 5 km. olan alanlar belediye sınırları içine alınır.
Merkez nüfusu 1.500.000’in üzerinde olan illerde büyükşehir belediyesi kurulur. Büyükşehir belediyelerinin alanları 120 km2 olarak belirlenir. Büyükşehir belediye alanları, 10’ar km2’lik 12’şer alt belediyeye bölünür.
Seçim Sistemi
Yurttaşlardan 18 yaşını dolduranlar gönüllü kuruluşlara üye olabilirler. Bütün mevkilerde asgarî seçilme yaşı 25 olarak belirlenir. Askerlik görevini yerine getirmeyenler veya yerine getirmiş sayılmayanlar seçilme hakkına sahip olamazlar; tecil süresi dolduğu halde askerlik görevini yerine getirmeyenler ise gönüllü kuruluşlar üyesi ve seçmen olamazlar. Ülke bütünlüğü veya kuruluş ilkelerine aykırı davranışlardan hüküm giymiş kişiler ömür boyu seçme ve seçilme hakkından, işledikleri diğer suçlardan ötürü hüküm giymiş kişiler ise ceza aldıkları sürenin üç katı kadar süre seçme ve beş katı kadar süre seçilme hakkından yoksun bırakılırlar. Zorunlu eğitimini tamamlamamış kişiler seçme ve seçilme hakkını kullanamazlar.
Muhtarlık, belediye kurulu, il genel kurulu ve Danışma Kurulu seçimlerinin tamamı bir arada 5 yılda bir yapılır.
Seçilen Danışma Kurulu üye sayısı, 55’in katlarından biri olacak şekilde, Türkiye’de veya yurtdışında yaşayıp Türk yurttaşlığına sahip toplam seçmen sayısının 100.000’de biri kadar hesaplanır, çıkan sayı aşağı doğru yuvarlanır. Seçilen Danışma Kurulu üye sayısı azami 990 olabilir.
Seçmen sayısı 5.500.000’in altında olursa, 0-1.000 seçmen arasında 9, 1.001-10.000 seçmen arasında 19, 10.001-100.000 seçmen arasında 29, 100.001-1.000.000 seçmen arasında 39, 1.000.001-5.499.999 arasında 49 Danışma Kurulu üyesi seçilir.
Yurtiçinde her il, yurtdışında ise her kıta birer seçim çevresi kabul edilir. Ancak, seçim çevrelerinin on Danışma Kurulu üyeliğini kapsar şekilde oluşturulmasına dikkat edilir. Bu sayıyı elde etmek için yurtiçinde seçim çevreleri birleştirilir; ondan fazla Danışma Kurulu üyeliğine sahip iller, uygun seçim çevrelerine ayrılır. Bunun sağlanması için öncelikle, seçmen sayısına göre her ilin çıkaracağı Danışma Kurulu üye sayısı belirlenir. Seçmen sayısı yetmese dahi, her il en az bir Danışma Kurulu üyeliğine sahip olur. Daha sonra, birleştirilecek yahut bölünecek seçim çevrelerinin belirlenmesi için ülkenin batı ucundan başlanarak, en uygun Danışma Kurulu üyeliği sayılarının verilmesi çalışmalarına geçilir. Danışma Kurulu üyeliği sayısı onun altında olan il seçim çevreleri, eğer ondan az Danışma Kurulu üyeliğine sahip komşuları bulunuyorsa ve bir araya geldiklerinde Danışma Kurulu üyeliği sayısı on üçü aşmıyorsa, o illerin seçim çevreleri ile birleştirilir. Bu işleme, Danışma Kurulu üye sayısı onu buluna kadar devam edilir. Eğer toplam Danışma Kurulu üyeliği sayısı on üçü aşıyorsa, birleştirme gerçekleştirilmez. Bu durumda, seçim çevresinin Danışma Kurulu üyeliği sayısının onun altında kalmasına izin verilir. Bu işlemler esnasında, il seçim çevrelerinin, en batıda bulunan komşu illerin seçim çevreleriyle birleştirilmesine öncelik tanınır.
Ondan fazla Danışma Kurulu üyeliğine sahip illerde, sahip olunan Danışma Kurulu üyeliği sayısı ona bölünür; elde edilen sayı, o ilde kaç seçim çevresi kurulacağını işaret etmiş olur. Elde edilen sayıda, sadece virgülden sonraki ilk rakam dikkate alınır; rakam dörtten büyükse sayı bir üste tamamlanır, değilse virgülden sonraki kısım yok farz edilir. Sahip olunan Danışma Kurulu üyeliği sayısı, seçim çevresi sayısına bölündüğünde elde edilen sayı ise, o ildeki bir seçim çevresine kaç Danışma Kurulu üyesi düşeceğini işaret eder. Mümkün olduğunca, aynı il içindeki seçim çevrelerine eşit sayıda Danışma Kurulu üyesi düşmesine çalışılır. İldeki seçim çevrelerinin her birinde hangi ilçelerin yer alacağına, söz konusu ilçelerin seçmen sayılarına bakılarak karar verilir. İlçelerin seçim çevrelerine dağıtımı yine batıdan başlayarak yapılır.
Danışma Kurulu üyelerinin:
Yarısı genel oyla,
Beşte ikisi meslek örgütlerinden,
Onda biri dernek ve vakıflardan
seçilir.
Seçimlerdeki genel ilke, kimsenin adaylığını açıklamamasıdır. Oy verme hakkına sahip olan herkes, seçmen olduğu seçimlerde, seçilme hakkına sahip olan kişilerden istediğine oy verebilir. Diğer ilke hane temsilciliği, bölükbaşılığı, muhtarlık kurulu üyeliği, belediye kurulu üyeliği, il genel kurulu üyeliği ve danışma kurulu üyeliği olmak üzere altı aşamada yapılan seçimlerde hane temsilcileri hariç olmak üzere, bir üst aşamadaki kurula seçilenlerin alt aşamadaki kurul üyeliklerinin askıya alınması ve yerlerine yeni üyelerin seçilmesidir; üst kurul üyeliği bitenler alt kurula dönerler ve oradaki sürelerini tamamlarlar, yerlerine seçilen kişilerin üyeliği düşer. Üçüncü ilke, seçilen kişilerin görev süresinin hemen başlaması, beş yıl boyunca sürmesi ve sürenin dolduğu gün seçimin yenilenmesidir.
Genel seçimlerin ilk aşaması hanelerde yapılır. Hane halkı, aralarındaki seçilme hakkına sahip kişilerden birini hane temsilcisi olarak seçer. İkinci aşamada haneler, bölük seçimlerini yaparak bölükbaşlarını seçer. Bölükbaşılıklar, her mahalle veya köyde seçmen sayısı 100 olacak şekilde, il ve ilçe seçim çevrelerinin belirlenmesindeki usullerle oluşturulur. Bölükbaşı seçimlerinde, her hane temsilcisinin kendi hane seçmen sayısı kadar oy hakkı vardır. Bölükbaşılık sayısı, mahalle veya köy seçmen sayısının 100’e bölünmesiyle, çıkan sonuçta küsurat bulunması halinde ise sonucun tam sayı kısmı bir artırılarak hesaplanır. Bu nedenle, seçmen sayısı 100’den az olan mahalle veya köylerde tek bölükbaşılık bulunur. Üçüncü aşamada, bölükbaşları bir araya gelerek muhtarlık seçimine giderler ve bu seçimde bulundukları mahalle veya köyün 5 kişilik muhtarlık kurulunu seçerler. Eğer bölükbaşı sayısı 5 kişiden fazla değilse, mevcut bölükbaşlarının tamamı muhtarlık kuruluna seçilmiş olur. Kalan üyeler, mahalle veya köyün seçilme hakkı olan diğer sakinleri arasından seçilir. Muhtarlık kurulu seçiminde her bölükbaşının bir oy hakkı vardır. Muhtarlık kurulu üyeleri, tümleyici seçim sistemiyle[1] seçilir ve muhtarlık kurulu üyeliği seçimleri aynı gün içinde tamamlanır. Muhtarlık kurulu üyeleri, kendi aralarından bir kişiyi muhtar seçerler. Muhtar, elemeli seçim sistemiyle[2] seçilir.
Dördüncü aşamada, belediye seçimleri yapılır. Nüfusu en az 5.000 olacak şekilde yakın yerleşim yerleri birleştirilerek belediye haline getirilir ve belediye sınırları dışında hiçbir yerleşim yeri kalmaz. Belediye kurullarına, seçmen sayısı 10.000’e kadar olan belediyeler için 11, 10.001-50.000 arasında olanlar için 21, 50.001-100.000 arasında olanlar için 31, 100.001-500.000 arasında olanlar için 41, 500.000’den fazla olanlar için 51 üye seçilir. Belediye kurulundan başlayarak, yapılacak seçimlerde seçilecek kurul üyelerinin yarısı genel oyla, beşte ikisi meslek örgütlerinde yapılacak seçimlerle, onda biri ise dernek ve vakıflarda yapılacak seçimlerle belirlenir. Artan bir üye de genel oyla seçilir.
Dördüncü aşamadaki seçimin genel oyla yapılan kısmında seçmenler, muhtarlık kurulu üyeleridir ve birer oya sahiptirler. Meslek örgütlerinde yapılacak seçimlerde, öncelikle her muhtarlık bölgesinde, her meslek örgütünden her yüz üyeye bir kişi düşecek şekilde mahalle/köy temsilcileri seçilir ve bu temsilciler belediye kurulu seçiminde seçmen olurlar. Mahalle/köy temsilci sayısı, o mahalle veya köydeki ilgili meslek örgütü üye sayısının 100’e bölünmesiyle, çıkan sonuçta küsurat bulunması halinde ise sonucun tam sayı kısmı bir artırılarak hesaplanır. Mahalle/köy temsilcileri, ilgili meslek örgütünün o mahalle/köydeki üye sayısının ilgili meslek örgütünün temsilci sayısına bölünmesiyle hesaplanan sayı kadar oya sahiptirler. Dernek ve vakıflarda yapılacak seçimlerde, öncelikle her muhtarlık bölgesinde her dernek ve vakıftan her yüz üyeye bir kişi düşecek şekilde mahalle/köy temsilcileri seçilir ve bu temsilciler belediye kurulu seçiminde seçmen olurlar. Mahalle/köy temsilci sayısı, o mahalle veya köydeki ilgili dernek ve vakıf üye sayısının 100’e bölünmesiyle, çıkan sonuçta küsurat bulunması halinde ise sonucun tam sayı kısmı bir artırılarak hesaplanır. Mahalle/köy temsilcileri, ilgili dernek ve vakfın o mahalle/köydeki üye sayısının ilgili dernek ve vakfın temsilci sayısına bölünmesiyle hesaplanan sayı kadar oya sahiptirler. Her yurttaş, birden fazlasına üye olması halinde, sadece birer meslek örgütünün ve birer dernek veya vakfın seçimine katılabilir. Bahsettiğimiz üç ayrı kanaldan seçilen üyeler, ilgili kanalın belediye kurulundaki temsilcisi olurlar ve sonraki aşamalarda da seçimler aynı kanallar içerisinde devam eder; eksilen üyelikler aynı kanaldan tamamlanır. Belediye kurulu üyeleri tümleyici seçim sistemiyle seçilir ve belediye kurulu üyeliği seçimleri aynı gün içinde tamamlanır. Belediye kurulu üyeleri, kendi aralarından bir kişiyi belediye başkanı seçerler. Belediye başkanı, elemeli seçim sistemiyle seçilir. Büyükşehir belediye kurulları, sınırları içindeki 10.000’e kadar seçmen sayılı belediyelerden 2, 10.001-50.000 seçmen sayılı belediyelerden 4, 50.001-100.000 seçmen sayılı belediyelerden 6, 100.001-500.000 seçmen sayılı belediyelerden 8, seçmen sayısı 500.000’den fazla olan belediyelerden 10 üye alır. Bu üyeler, aynı aşama içinde kaldığı için, seçildikleri belediye kurulu üyeliklerine devam ederler. Büyükşehir belediye kurulu üyeleri, kendi aralarından bir kişiyi büyükşehir belediye başkanı seçerler. Büyükşehir belediye başkanı, elemeli seçim sistemiyle seçilir.
Beşinci aşamadaki il genel kurulu üyeliği seçimlerinde seçmenler, o ildeki belediye kurulu üyeleridir. Belediye kurulu üyeleri, ilgili belediyedeki seçmen sayısının ilgili belediyenin kurul üyesi sayısına bölünmesiyle hesaplanan sayı kadar oya sahiptirler. Bir ildeki il genel kurulu üye sayısı, o ilin Danışma Kurulu üye sayısının on katıdır. Ancak, sahip olduğu Danışma Kurulu üye sayısı ondan fazla olan illerde bu sayı yüz olarak kabul edilir. İl genel kurulu üyeleri tümleyici seçim sistemiyle seçilir ve il genel kurulu üyeliği seçimleri aynı gün içinde tamamlanır. İl genel kurulu üyeleri, kendi aralarından bir kişiyi il genel kurulu başkanı seçerler. İl genel kurulu başkanı, elemeli seçim sistemiyle seçilir.
Altıncı aşamadaki Danışma Kurulu üyeliği seçimlerinde seçmenler, ülke genelindeki il genel kurulu üyeleridir. İl genel kurulu üyeleri, ilgili ildeki seçmen sayısının ilgili il genel kurulu üyesi sayısına bölünmesiyle hesaplanan sayı kadar oya sahiptirler. Danışma kurulu üyeleri tümleyici seçim sistemiyle seçilir ve Danışma Kurulu üyeliği seçimleri aynı gün içinde tamamlanır. Danışma Kurulu üyeleri, kendi aralarından bir kişiyi Danışma Kurulu başkanı seçerler. Danışma Kurulu başkanı, elemeli seçim sistemiyle seçilir.
Danışma Kurulu’na bağlı olarak, Kurultay’dakine benzer şekilde, uzmanlık kurulları oluşturulur. Uzmanlık kurulları yirmi biri bakanlık adlarını taşıyanlar, biri de Anayasa olmak üzere yirmi iki alanda kurulur. Anayasa Uzmanlık Kurulu yirmi beş, diğerleri on beşer üyeden oluşur.
[1] Tümleyici seçim sistemi: Seçilmek için gereken oy sayısı, toplam oy sayısının seçilecek üye sayısından bir fazlasına bölünmesiyle bulunacak sayının virgülden önceki kısmına bir eklenmesi suretiyle hesaplanır; örneğin üç üye seçilmesi gereken durumlarda dörtte birden fazla. İlk turda seçim tamamlanmazsa, üye sayısı tamamlanıncaya kadar turlar devam eder.
[2] Elemeli seçim sistemi: İlk turda herhangi bir kişi çoğunluk oyunu alamadığı takdirde uygulanır. Geçerli oylar dikkate alındığında, oy oranları itibarıyla ilk %50’lik kısma giren kişiler bir sonraki tura katılma hakkı kazanırlar. Bu işleme, kişilerden biri çoğunluk oyunu alana kadar devam edilir ve seçimi kazanan kişi belirlenir.